بیماری التهابی روده (IBD؛ Inflammatory Bowel Disease)

مقدمه

بیماری التهابی روده (IBD) گروهی از وضعیت‌های مزمن خودایمنی التهابی را شامل می‌شود که به شکل دوره‌ای تظاهر می‌یابند (اپیزودیک) و بر روده‌های کوچک و بزرگ تأثیر می‌گذارند. دو نوع IBD وجود دارد: بیماری کرون (CD؛ Crohn’s Disease) و کولیت اولسراتیو یا کولیت زخمی (UC؛ Ulcerative Colitis).

CD و UC از نظر محل وقوع و شدت بیماری با یکدیگر فرق دارند. بیماری کرون ماهیت شدیدتری دارد و می‌تواند هر بخش دستگاه گوارش را تحت تأثیر قرار دهد. در حالی که کولیت اولسراتیو به کولون (پس‌روده) و رکتوم (راست‌روده) محدود می‌شود. با وجود این، هر دو نوع بیماری مذکور آثار چشمگیری بر کیفیت زندگی فرد بیمار دارند. ضمن آنکه در سال‌های اخیر، وقوع (نسبت یا نرخی از افراد که در دوره زمانی معین به بیماری مشخصی مبتلا می‌شوند؛ وقوع، موارد ابتلای جدید را می‌سنجد) و شیوع (نسبت یا نرخی از افراد که دوره زمانی معین به بیماری مشخصی مبتلا هستند؛ شیوع بار بیماری را می‌سنجد) هر دو نوع بیماری افزایش داشته است. پاسخ‌های دستگاه ایمنی ذاتی و اکتسابی -هر دو-نقش مهمی در ماهیت التهابی IBD دارند. برای مثال، معلوم شده است سلول T کمکی ۱۷ (Th17) نقش کلیدی در این پاسخ‌ها دارد.

فعالیت ورزشی و IBD

پژوهش‌های نشان می‌دهند فعالیت بدنی نقش مهمی را در احتمال ابتلای فرد به IBD دارد، هرچند داده‌ها در این خصوص کافی و همسو نیستند. اعتقاد و باور کلی بر آن است که فعالیت ورزشی منظم، سلامت عمومی بیماران IBD را بهتر می‌کند و استرس و نشانه‌های بیماری را کاهش می‌دهد. به‌علاوه، برخی پژوهش‌ها نشان داده‌اند فعالیت بدنی، تراکم مواد معدنی استخوان، پاسخ‌های ایمونولوژیکی، و سلامت روانی فرد را بهتر می‌کند. با وجود این، باید در نظر داشت برخی بیماران IBD نمی‌توانند هر نوع فعالیت ورزشی را انجام دهند.

فعالیت بدنی و اتیولوژی (سبب‌شناسی) IBD

داده‌های اپیدمیولوژیکی (جمعیت‌شناسی) نشان می‌دهند فعالیت بدنی منظم ریسک (احتمال) ابتلا به IBD را کاهش می‌دهد. برای مثال، مطالعه‌ای ۵ ساله در سوئد نتیجه‌گیری کرده است در مقایسه با افراد سالم، افرادی که استعداد ژنتیکی را برای ابتلا به IBD دارند و در درازمدت به شکل روزانه و هفتگی فعالیت ورزشی با شدت متوسط انجام می‌دهند، احتمال خیلی کم‌تری دارد تا IBD در آن‌ها بروز کند. از سوی دیگر، در کوتاه‌مدت، فعالیت ورزشی شدید باعث تأثیر نامطلوب بر پاسخ ایمنی می‌شود؛ موضوعی که عامل مهمی در ظهور IBD در فرد به شمار می‌رود.

فعالیت ورزشی منظم با شدت متوسط چه فوایدی را در IBD دارد؟

شواهد موجود نشان می‌دهند فعالیت بدنی منظم تا حد زیادی کیفیت زندگی بیماران IBD را افزایش می‌دهد و ضمناً باعث کاهش فعالیت بیماری و نشانگرهای التهابی (مثل CRP و کالپروتکتین Calprotectin) می‌شود. همچنین، فعالیت بدنی منظم نقش مهمی را در افزایش توده عضلانی و پیشگیری از استئوپروز (پوکی استخوان؛ Osteoporosis) دارد. به‌علاوه، فعالیت بدنی نقش مهمی را در کنترل نشانه‌های بیماری (اسهال مداوم، درد شکمی، خون‌ریزی رکتال یا مقعدی، وجود خون در مدفوع، کاهش وزن، و خستگی) دارد. از سوی دیگر، شواهد قابل‌اطمینانی وجود ندارد که فعالیت بدنی منظم با شدت متوسط بر پیامدهای دستگاه ایمنی تاثیر منفی دارد.

در مقایسه با گذشته، مدیریت پزشکی بیماری‌های التهابی پیشرفت کرده است و القای دوره خاموشی در مبتلایان به IBD بهتر شده است. در مقایسه با دوره فعال بیماری، سوجذب مواد غذایی در دوره خاموشی تا حد زیادی برطرف می‌شود. در نتیجه، اگر انرژی هزینه‌ای بیماران IBD از راه ورزش افزایش نیابد، احتمال دارد این دسته بیماران به اضافه‌وزن و چاقی (به ویژه چاقی شکمی) مبتلا شوند؛ موضوعی که خود بار اضافی بر بیماری دارد، باعث التهاب سیستمیک می‌شود و با آثار منفی بسیاری همراه است. بیش‌تر، داده‌های جدید حاکی از افزایش آمار اضافه‌وزن و چاقی در مبتلایان به IBD است. فعالیت بدنی منظم نقش مهمی را در کاهش وزن و شاخص توده بدنی (BMI) دارد؛ موضوعی که در کنار آثار مثبت آن بر تراکم مواد معدنی استخوان (BMD) و کاهش ریسک شکستگی‌های استخوانی، رویکرد مناسبی در مدیریت سبک زندگی بیماران مبتلا به IBD به شمار می‌رود.

به طور خلاصه، فعالیت ورزشی منظم با شدت متوسط با آثار مثبت زیر در مبتلایان به بیماری التهابی روده (IBD) همراه است:

• افزایش کیفیت زندگی
• فواید روان‌شناختی (مثل فواید مثبت بر افسردگی، استرس و اضطراب) و بهترشدن روحیه بیمار
• کاهش فعالیت بیماری
• کاهش التهاب و نشانگرهای التهابی بیماری مثل CRP و کالپروتکتین
• افزایش توده عضلانی
• آثار مثبت قلبی عروقی و تنفسی 
• افزایش تراکم مواد معدنی استخوان (BMD) و پیشگیری از استئوپروز (پوکی استخوان) و شکستگی‌های استخوانی
• کنترل علائم و نشانه‌های بیماری
• کمک به حفظ یا القای خاموشی (Remission) در بیماران
• پیشگیری از اضافه‌وزن و چاقی و کمک به کاهش وزن

فعالیت ورزشی شدید و سنگین در IBD

فعالیت ورزشی شدید و سنگین باعث پاسخ التهابی حاد و شدیدی می‌شود؛ هرچند این پاسخ التهابی احتمالاً گذرا و کوتاه‌مدت است. بنابراین، احتمال زیادی دارد ورزش شدید و سنگین (برای مثال، دویدن‌های طولانی‌مدت با حداکثر توان یا شروع ناگهانی فعالیت‌های خیلی شدید) باعث التهاب شود و علائم و نشانه‌های بیماری را در مبتلایان به IBD افزایش دهد. به طور کلی،‌ توصیه می‌شود بیماران مبتلا به IBD به شکل تدریجی شدت و حجم برنامه تمرینی خود را افزایش دهند تا بتوان هرگونه احساس ناراحتی یا بروز علائم و نشانه‌ها را پایش کرده و از بدترشدن روند بیماری جلوگیری شود. بنابراین، اگر قصد انجام ورزش‌های شدید را دارید، باید روند پیشرفت شما تدریجی باشد. پژوهش‌ها نشان داده‌اند انجام وهله‌های نامنظم فعالیت بدنی شدید احتمالاً باعث عود مجدد بیماری می‌شود.

ملاحظات بدنی و روان‌شناختی مهم برای ورزش در IBD

پیش از هر نکته، باید توجه داشت اگر فرد مبتلا به IBD در مرحله روشن‌بودن (Flare-Up) بیماری قرار داشته باشد، توانایی فعالیت ورزشی وی کاهش می‌یابد؛ موضوعی که دلیل اصلی آن نشانه‌های وابسته به بیماری است و در مبتلایان به بیماری کرون (CD) بسیار متداول‌تر است. نشانه‌های مذکور عبارتند از: خستگی کلی بدن و کاهش عملکرد عضلانی که بر کیفیت زندگی فرد و پایبندی وی به برنامه فعالیت بدنی منظم تأثیر می‌گذارند. اگر فرد بخشی از روده خود را از راه عمل جراحی برداشته باشد، نشانه‌های فوق تا حد زیادی شدیدتر می‌شوند. در مطالعه‌ای معلوم داده شده است اگر بخش کمی از روده فرد مبتلا به IBD از راه عمل جراحی برداشته شده باشد، حداکثر توانایی فعالیت ورزشی وی تا ۹ درصد کاهش می‌یابد؛ اگر مقدار متوسطی از روده بیمار برداشته شده باشد، این مقدار تا ۲۲ درصد کم‌تر می‌شود؛ و اگر بخش زیادی از روده بیمار از راه عمل جراحی برداشته شده باشد، ظرفیت فعالیت ورزشی تا بیش از ۵۰ درصد کاهش می‌یابد. برداشتن (تشریح) بخشی از روده باعث سوجذب مواد مغذی می‌شود. اعتقاد بر آن است سوجذب مواد مغذی عامل مهمی در کاهش ظرفیت فعالیت ورزشی این دسته بیماران است؛ به طوری که حتی مطالعه‌ای این‌گونه ذکر کرده است که تأثیر سوجذب مواد مغذی بر کاهش ظرفیت فعالیت ورزشی بیماران IBD خیلی زیادتر از تأثیری است که کاهش توده عضلانی بر توانایی ورزشی این دسته بیماران دارد.

یکی از نشانه‌ها و علائم متداول در بیماران مبتلا به IBD (به ویژه در مرحله روشن‌بودن بیماری) اسهال و نیاز فوری به تکرر دفع است. به غیر از آثار بدنی که به همراه دارند، علائم و نشانه‌های مذکور یکی از موانع اصلی در برابر ورزش به شمار می‌رود و تمایل این دسته بیماران را به انجام ورزش تا حد زیادی کاهش می‌دهد، به ویژه اگر دسترسی به دستشویی راحت نباشد. جنبه‌های بدنی و روان‌شناختی این موضوع تا حدی زیاد است که این دسته بیماران اغلب حتی از پیاده‌روی مسافت‌های کوتاه نیز خودداری می‌کنند، زیرا احتمال می‌دهند اگر ناگهان در ناحیه شکمی دچار درد شوند و احساس نیاز فوری به دفع پیدا کنند، در اطراف خود به دستشویی دسترسی نداشته باشند. اجتناب از ورزش (چه در باشگاه یا چه در اماکن عمومی مثل پارک‌ها) و پرهیز از فعالیت بدنی‌های روزانه (مثل پیاده‌روی در اطراف خانه برای خرید نان و لوازم خانه)، خود باعث ایجاد لوپ منفی می‌شود که ضعف بدنی و اضطراب بیمار را بدتر می‌کند. بنابراین، لازم است تا با دقت به این موارد پرداخته شود. بهتر آن است هم‌زمان با پیگیری بالینی و مصرف داروهای تجویزی، با بیمار به تدریج کار شود تا از نظر بدنی و روان‌شناختی پیشرفت کند. می‌توان از ورزش‌های ساده در خانه شروع کرد و با پیشرفت و سازگاری بیمار، رفته‌رفته به ورزش‌های گروهی خارج از خانه رسید. یکی از بهترین رویکردهای فعالیت بدنی که معلوم شده است آثار بدنی و روان‌شناختی مثبتی را به دنبال دارد، ورزش گروهی بیماران IBD است؛ یعنی، گروهی از بیماران IBD در یک ساعت مشخص زیر نظر فیزیولوژیست فعالیت ورزشی (CEP) برنامه فعالیت بدنی را انجام می‌دهند. علاوه بر آثار بدنی خود ورزش، این رویکرد فرصتی را فراهم می‌آورد تا افراد هنگام ورزش با یکدیگر به گفتگو و تعامل بپردازند، افرادی را مشابه با وضعیت خود پیدا کنند، هم‌دردی کنند، تجربیات خود را به اشتراک بگذارند، و پیوند و صمیمیت بهتری شکل گیرد. در مقایسه با زمانی که فرد مبتلا به IBD در کلاس‌های عمومی همراه با سایر افراد سالم به ورزش می‌پردازند، معلوم شده است رویکرد مذکور باعث افزایش پای‌بندی درازمدت بیش‌تری به برنامه فعالیت بدنی می‌شود و تمایل به حضور در خارج خانه و انجام فعالیت بدنی افزایش می‌یابد؛ رویکردی که ابتدا در خصوص برنامه‌های توان‌بخشی قلبی انجام شده بوده و اکنون پژوهش‌ها در حال به کار گیری آن در سایر بیماری‌های مزمن هستند.

همچنین، یکی دیگر از موانع مهم، وجود اُستومی (Ostomy) موقتی یا دائمی است؛ موضوعی که یکی از پیامدهای عمل جراحی در این دسته بیماران است و معمولاً با روش برش شکمی انجام می‌شود. در مورد برش شکمی، توصیه می‌شود که موارد پیشنهادی توسط جراح درباره مقدار فعالیت بدنی در 4 تا 6 هفته نخست پس از عمل جراحی رعایت شود تا امکان التیام محل جراحی میسر شود. این روند معمولاً شامل پرهیز از فعالیت‌هایی است که باعث فشار درونشکمی بیش از حد یا فشار مستقیم بر روی محل برش میشود. استومی موقتی یا دائمی معمولاً پیامد سلامتی مختص به سرطان کولورکتال است. اگر قسمتی از کولون یا رکتوم در بخشی از عمل جراحی برداشته شود، جراح معمولاً بخشهای سالم روده را دوباره بهم متصل کند و در نتیجه مواد زائد به طور طبیعی دفع شوند. با وجود این، اگر اتصال مجدد ممکن نباشد، آنگاه جراح استومی را انجام می‌دهد؛ روشی که در آن روده به یک سوراخ ایجادشده در پوست شکم (استوما) متصل می‌شود، در نتیجه اجازه می‌دهد مواد زائد از بدن خارج شوند. این مواد زائد معمولاً در نوعی کیسه صاف جمع میشوند که به استوما متصل است و به وسیله نوارچسب مخصوص در جای خود نگه داشته شده است. این روند می‌تواند موقتی باشد: به محض آنکه ناحیه مورد نظر از عمل جراحی اولیه بهبود یافت، ممکن است عمل جراحی دیگری برای اتصال مجدد روده انجام شود. استومی در برخی موارد ممکن است دائمی باشد. اگر استومی به کولون (پس‌روده) متصل باشد، به آن کولوستومی (Colostomy) گفته می‌شود، و اگر به روده کوچک متصل باشد، به آن ایلئوستومی (Ileostomy) گفته می‌شود. در افرادی که استومی دارند، ACSM (کالج آمریکایی پزشکی ورزشی) توصیه می‌کند پیش از شرکت در ورزش‌های تماسی/برخوردی به دلیل ریسک ضربه به ناحیه مورد نظر، یا پیش از تمرین‌های با وزنه به دلیل ریسک بالقوه فتق از پزشک اجازه گرفته شود، و همچنین از فعالیت‌هایی که باعث فشار درون‌شکمی بیش از حد می‌شوند، پرهیز شود.

گایدلاین‌های فعالیت ورزشی در بیماری التهابی روده (IBD)

چه ورزشی را با IBD انجام دهم؟

در کل، گایدلاین‌های فعالیت ورزشی ویژه افراد سالم پیشنهاد می‌کند افراد در هفته ۱۲۰ تا ۱۵۰ دقیقه فعالیت ورزشی هوازی انجام دهند. در خصوص مبتلایان به IBD نیز هدف دستیابی به ۱۲۰ تا ۱۵۰ دقیقه فعالیت ورزشی هوازی هفتگی است. درست مثل افراد سالم، گایدلاین‌های فعالیت ورزشی بالینی متذکر می‌شوند این دسته بیماران ۲ تا ۳ بار در هفته نیز فعالیت ورزشی مقاومتی انجام دهند. موضوع مهم در بیماران IBD، شرایط خود بیمار، مقدار بار جلسه تمرینی (شدت + حجم جلسه)، و در کل فشاری است که فرد متحمل می‌شود. برخی افراد شاید نتوانند یا شاید ترجیح ندهند ۵ روز هفته خود را به ورزش اختصاص دهند. در این دسته بیماران، می‌توان برنامه تمرینی را به گونه‌ای تدوین کرد تا هدف ۱۲۰ دقیقه فعالیت هوازی در ۳ روز انجام شود و تمرینات مقاومتی نیز در انتهای همان جلسه تمرینی قرار گیرند. برای پیشگیری از فشار بیش از حد در هر جلسه تمرینی، بهتر آن است از تمرینات با تحمل وزن بدن (مثل اسکات با دیوار یا شنا سوئدی اصلاح‌شده) استفاده کرد و دست‌کم ۱ فعالیت ویژه هر گروه عضلانی اصلی در برنامه قرار گیرد. فعالیت انعطاف‌پذیری را می‌توان در بخش سردکردن و در پایان جلسه تمرینی گنجاند. ضمن آنکه این فعالیت‌ها را می‌توان در خانه و در سایر روزهای هفته نیز انجام داد. در تدوین برنامه، علاوه بر توجه به شرایط خود بیمار، هدف‌های وی، و اصول تمرین، باید ترجیح‌ها و اولویت‌های فرد را در نظر گرفت. به‌هیچ‌وجه برنامه را با حداکثر شدت و حجم شروع نکنید. درست است هدف ۱۲۰ تا ۱۵۰ دقیقه فعالیت هوازی هفتگی است؛ اما این مقدار فعالیت هدفی است که باید به آن رسید و پیشرفت کرد، نه هدفی که باید با آن شروع کرد! بنابراین، با توجه به شرایط خود بیمار و سابقه ورزشی وی، اگر پزشک بیمار کنتراندیکاسیون (منع) خاصی را درباره فعالیت ورزشی متذکر نشده باشد، می‌توان برنامه را صرفاً با ۱۰ تا ۱۵ دقیقه پیاده‌روی شروع کرد و به تدریجی شدت و حجم را در جلسه‌های بعدی افزایش داد و رفته‌رفته تمرینات مقاومتی را نیز به برنامه اضافه کرد.

گایدلاین‌های فعالیت ورزشی در بیماری التهابی روده (IBD) با توجه به توصیه‌های سال ۲۰۲۲ و ۲۰۲۳ انجمن گوارش بریتانیا (BSG)، کالج گوارش آمریکا (ACG)، و انجمن گوارش آمریکا (AGA)

نکته مهم (۱): در دوره‌های روشن‌بودن بیماری (Flare-Up) به‌هیچ‌وجه فعالیت ورزشی را بدون تأییده مستقیم پزشک معالج خود انجام ندهید. پس از فروکش نشانه‌های بیماری، دست‌کم ۲ روز صبر کنید و پس از آن با اجازه پزشک خود فعالیت ورزشی را از سر گیرید. بروز هرگونه علائم و نشانه را به فیزیولوژیست فعالیت ورزشی بالینی (CEP) ناظر بر برنامه تمرینی اطلاع دهید و حتماً با پزشک خود مشورت کنید. ایمنی فعالیت ورزشی باید اولویت تدوین تجویز فعالیت ورزشی باشد و جرح و تعدیل‌های برنامه فعالیت ورزشی باید ویژه هر بیمار انجام شود. لذا چگونگی پیشرفت برنامه هر بیمار به پایش دقیق نیاز دارد؛ رویکرد چندجانبه‌ای که هماهنگی میان فیزیولوژیست فعالیت ورزشی بالینی، پزشک معالج، و فرد بیمار را طلب می‌کند. هدف فعالیت ورزشی کسب فواید سلامتی و کمک به حفظ یا القای دوره خاموشی (Remission) بیماری است. بنابراین حتی اگر بیماری شما در وضعیت خاموش قرار دارد و علائم و نشانه‌های نگران‌کننده‌ای ندارید، همچنان قویاً توصیه می‌شود برنامه فعالیت ورزشی را با پزشک معالج خود مرور کنید.

نکته مهم (۲):  برای کسب فواید، فعالیت ورزشی باید «منظم» انجام شود. اگر حجم یا شدت فعالیت ورزشی مناسب نباشد و یا اگر بیمار وهله‌های فعالیت ورزشی شدید را نامنظم انجام دهد، احتمال دارد برخی پارامترهای دستگاه گوارشی با تغییرات نامطلوبی همراه شوند، از جمله: تغییرات نفوذپذیری غشای گوارشی، جریان خون روانه دستگاه گوارشی، تحرک‌پذیری دستگاه گوارشی، و تغییرات نورواندوکراینی. بنابراین، احتمال دارد فرد تظاهرات بالینی وابسته به IBD را گزارش کند، مانند: اسهال، خون‌ریزی دستگاه گوارشی، و التهاب کولون.

جمع‌بندی؛ فعالیت ورزشی هوازی و مقاومتی در IBD

• دویدن بهتر است یا کار با وزنه؟
• سازوکارهای بیولوژیکی هرکدام چگونه است؟ (مخاطب دانشگاهی*)
• موارد احتیاطی که باید رعایت شوند کدام‌اند؟

پیش از ورود به مباحثی که شاید مخاطب دانشگاهی داشته باشد تا مخاطب عام، دوباره به بیماران IBD قویاً توصیه می‌شود در مرحله روشن‌بودن بیمار از هرگونه فعالیت (چه هوازی و چه مقاومتی) پرهیز کنید. در مرحله خاموشی بیماری، حتماً برنامه تمرینی را به پزشک معالج خود اطلاع دهید. برنامه را با فعالیت‌های هوازی (مثل دویدن) با شدت کم تا متوسط شروع کنید. پس از چند هفته، و در صورت عدم بروز علائم و نشانه‌های نگران‌کننده ناشی از بدترشدن بیماری و التهاب، رفته‌رفته تمرینات مقاومتی (مثل کار با وزنه) را با شدت کم تا متوسط و با احتیاط به برنامه خود اضافه کنید. بروز هرگونه علائم، نشانه و ناراحتی را به پزشک خود اطلاع دهید. نگران نباشید، اگر در مرحله خاموشی بیماری قرار دارید، پیاده‌روی، دویدن، و دوچرخه‌سواری، اگر با شدت کم تا متوسط باشد، قطعاً با آثار مثبت بدنی و روانی همراه است. ورزش کنید! 

همان‌گونه که پیش‌تر گفته شد، علاوه بر آثار قلبی عروقی، تنفسی، عضلانی، و روان‌شناختی، فعالیت ورزشی هوازی (ورزش‌هایی مثل دویدن، دوچرخه‌سواری و ...) با آثار مثبث ضدالتهابی ثابت‌شده‌ای نیز همراه است. این آثار ضدالتهابی نوعاً از راه‌های زیر رخ می‌دهند: افزایش ترشح سایتوکاین‌های ضدالتهابی (اینترلوکین‌های ۱۵، ۶ و ۱۰ و آنتاگونیست گیرنده اینترلوکین ۱)، فعالیت پروتئین‌های شوک گرمایی (HSP)، و مهار/کاهش ترشح سایتوکاین‌های پیش‌التهابی (اینترلوکین ۱ بتا، و TNF-α). به تازگی، معلوم شده است اگر تجویز فعالیت ورزشی هوازی به خوبی تدوین نشده باشد، می‌تواند باعث بدترشدن التهاب در بیماران IBD شود. دویدن‌های طولانی‌مدت، شدید، و اجباری (مثل اجبار و تشویق‌های هیجانی بیش از حد مربی در باشگاه‌ها) می‌تواند بیمار را به وضعیتی دچار کند که آن را «کولیت ایسکمیک دونده‌ها» می‌نامند؛ وضعیتی که نشانه‌های آن عبارت است از: اسهال خونی، خستگی، و تب. فراتحیل‌ها و مطالعات مروری نشان می‌دهند فعالیت ورزشی هوازی شدید و طولانی‌مدت باعث التهاب سیستمیک خفیف می‌شود و مقادیر سایتوکاین‌های التهابی را در بیماران IBD (فعال و خاموش) افزایش می‌دهد. نکته مهم‌تر آنکه این آثار منفی به شدت و حجم ورزش بستگی دارد. بنابراین، تجویز فعالیت ورزشی باید به درستی تدوین شود و حجم و شدت آن به خوبی شروع و پیشرفت کند. از افزایش ناگهانی یا تجویزهای افراطی باید پرهیز شود. روی‌هم‌رفته، همان‌گونه که پیش‌تر گفته شد، بهتر آن است فعالیت ورزشی هوازی از گایدلاین مشخصی پیروی کند تا با آثر مطلوبی در بیماران IBD همراه باشد: ۳ جلسه در هفته، هر جلسه ۳۰ دقیقه، با شدت ۶۰ درصد تا ۸۵ درصد حداکثر ضربان قلب (سن خود را از ۲۲۰ کم کنید و آن را در ۶۰ درصد ضرب کنید تا ضربان قلب هدفی که باید با آن تمرین کنید به دست آید). بهتر آن است شروع برنامه هوازی را با شدت و حجم کم‌تر شروع کنید و رفته‌رفته پیشرفت کنید تا به برنامه فوق برسید.

در خصوص تمرینات مقاومتی (مثل کار با وزنه‌های آزاد یا کار با دستگاه‌های بدن‌سازی)، مطالعات ضد و نقیض‌اند. هرچند به تازگی برخی پژوهش‌ها نشان می‌دهند متابولیت‌هایی (مثل اینترلوکین ۶؛ IL-6) که در اثر تمرینات مقاومتی از بافت عضلانی فعال ترشح می‌شوند اغلب با آثار ضدالتهابی  همراه‌اند، اما از سوی دیگر برخی پژوهش‌ها نتایج متناقضی را گزارش می‌کنند که تمرینات مقاومتی باعث افزایش التهاب بیماران IBD شده است. به طور کلی، IL-6 نقش چندگانه (پلیوتروپیک) دارد؛ اگر بر اثر بیماری ترشح شود با آثار التهابی همراه است (مثل آنچه در IBD رخ می‌دهد) و اگر بر اثر تمرین ترشح شود، از راه مسیرهای  آثار ضدالتهابی دارد. بهتر است تمرینات مقاومتی از نوع کانستریک (درون‌گرا) و ایزومتریک (هم‌طول) باشند. همچنین، شرط احتیاط آن است تا از تمرینات اکسنتریک (برون‌گرا)، دست‌کم در ابتدای نخست برنامه تمرینی، پرهیز شود. انقباض‌های عضلانی اکسنتریک با آسیب عضلانی بیش‌تر و در نتیجه التهاب زیادتر همراه‌اند. از سوی دیگر، در بیماران IBD، تمریناتی که از کانستریک و ایزومتریک تشکیل شده‌اند، سازوکارهای محافظتی زیادتری را در مقابل استرس اکسیداتیو به ارمغان می‌آورند. همچنین، این دسته تمرینات مقاومتی از راه مسیرهای بیولوژیکی زیر باعث افزایش سنتز پروتئین‌های عضلانی می‌شوند: PI3K-Akt، mTOR، MAPK، و مسیرهای کلسیمی. در نهایت، توصیه می‌شود تجویز فعالیت ورزشی بیمار با فعالیت‌های هوازی شروع شود تا سازوکارهای ضدالتهابی و سازگاری با استرس اکسیداتیو رخ دهد. آنگاه، پس از چند هفته می‌توان تمرینات مقاومتی (از نوع کانستریک و ایزومتریک) را به برنامه وی اضافه کرد تا از فشار بدنی مضاعف، افزایش ناگهانی التهاب سیستمیک، و احتمال روشن‌شدن یا بدترشدن نشانه‌های بیماری جلوگیری شود. برای تمرینات مقاومتی می‌توان از رویکرد پیش‌رو استفاده کرد: ۲ تا ۳ جلسه در هفته، در هر جلسه ۱ تا ۲ تمرین ویژه هر گروه عضلانی اصلی، هر تمرین ۲ تا ۳ ست، هر ست معادل ۸ تا ۱۲ تکرار، شدت تمرین معادل ۵۰ درصد تا ۷۰ درصد یک تکرار حداکثر (یعنی ۶۰ درصد زیادترین وزنه‌ای که می‌توانید فقط یک بار آن را بلند کنید). در هر ۸ تا ۱۲ هفته، شدت برنامه تمرینات مقاومتی باید تقریباً ۱۵ تا ۲۰ درصد پیشرفت کند. بین هر ست تقریباً ۲ تا ۳ دقیقه استراحت کافی است. برای تمرینات مقاومتی می‌توان از کش‌های تمرینی، وزنه‌های آزاد، و دستگاه‌های بدن‌سازی استفاده کرد. سازگاری مطلوب با تمرینات مقاومتی تقریبا در ۸ تا ۱۲ هفته پس از آن رخ می‌دهد.

یکی از معتبرترین سازمان‌هایی که گایدلاین‌های بالینی را منتشر می‌کند، ESPEN است؛ انجمن تغذیه و متابولیسم بالینی اروپا. گایدلاین‌های ۲۰۲۳ ESPEN می‌گوید تقریباً همه بیماران IBD که در مرحله خاموشی بیماری (Remission) قرار دارند باید فعالیت ورزشی هوازی را انجام دهند. به‌علاوه، آن دسته بیماران IBD که در مرحله خاموشی بیماری قرار دارند و به کاهش توده عضلانی یا کاهش عملکرد عضلانی مبتلا هستند نیز باید تمرینات مقاومتی را انجام دهند. اهمیت این موضوع به اندازه‌ای است که درجه توصیه آن GPP است (یعنی با توجه به گایدلاین‌های موجود ویژه آن گروه خاص، بهترین اقدام بالینی است که توصیه می‌شود). همچنین، اتفاق نظر ۱۰۰ درصدی قاطعی در خصوص انجام فعالیت بدنی در بیماران IBD وجود دارد.

تغذیه و رژیم غذایی

تغذیه و رژیم غذایی نقش پیچیده‌ای در هر دو نوع IBD دارند؛ یعنی می‌توانند در تعامل با خیلی عوامل دیگر (مثل سیگارکشیدن، توارث ژنتیکی، مواجهه مادر با برخی عوامل بیماری‌زای محیطی در زمان بارداری، استرس محیطی، مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها، وضعیت فعالیت بدنی فرد و سایر عوامل پاتوژنیک) باعث مستعدشدن فرد در ابتلا به IBD شوند. به نظر می‌رسد خوردن یا نخوردن برخی مواد غذایی خاص، در تعامل با اکوسیستم میکروبی روده (میکروبیوم؛ Microbiome) باعث ابتلا به IBD می‌شود و یا بر خط سیر بالینی بیماری (روند بیماری) تأثیر می‌گذارد. امروزه تغذیه را نوعی رویکرد بالینی اصلی در درمان بیماری فعال (روشن‌بودن بیماری) و حفظ خاموشی بیماری (Remission) می‌دانند. از سوی دیگر، برخی مواد غذایی می‌توانند باعث شعله‌ورشدن بیماری (روشن‌شدن بیماری) و تظاهر نشانه‌های آن شوند (مانند خون‌ریزی، افزایش مارکرهای التهابی و ...). از آنجایی که در زمان روشن‌بودن بیماری ممکن است فرد دچار سوتغذیه و آثار جانبی ناشی از آن شود، احتمالاً پزشک بیمار برخی مکمل‌ها (مثل ویتامین D3، کلسیم، آهن، و ...) را تجویز کند.

تکمیل می‌شود ....